مشک آهوی ختن چیست؟

آهوی ختن که در عربی به آن ایل المشک و در انگلیسی Musk Deer گفته می‌شود نوعی حیوان پستاندار، چهارپا و سم دار است که با نام‌های دیگری چون آهوی مشک و آهوی ختایی نیز شناخته می‌شود. بدن این گونه از آهوها پوشیده شده از موهایی لطیف و کوتاه با رنگ خاکستری پررنگ یا مایل به قهوه‌ای است. مشک یا مسک ماده‌ای لزج، خوشبو و به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز است که در سن بلوغ آهوی نر از غدد موجود در کیسه‌ای به نام کیسه مشک ترشح می‌شود.

کیسه مشک کیسه‌ای است که زیر شکم آهوی ختن نر میان آلت تناسلی و ناف این حیوان واقع شده است. این کیسه بسیار کوچک و کروی شکل است و با تجمع مشک در آن به اندازه یک گردو بزرگ می‌شود. بر روی این کیسه سوراخ کوچکی وجود دارد که مشک از آن به بیرون ترشح می‌شود. به همین جهت به این ماده خوشبو که خواص فراوانی نیز دارد مشک آهوی ختن گفته می‌شود.

ماهیت آهوی ختن

آهوی ختن در هند، تبت، افغانستان، پاکستان، مغولستان، سیبری، چین و ویتنام شمالی زندگی می‌کند. بدست آوردن کیسه مشک آهوی ختن یا به عبارتی نافه مشک در صورت کشتن آهوی ختن نر ممکن است. به همین دلیل از اواخر قرن نوزدهم دیگر در صنعت عطر سازی از مشک طبیعی استفاده نشد. آهوی ختن دارای گونه‌های متفاوتی است و به صورت انفرادی زندگی می‌کند. قد این حیوان در برخی از گونه‎ها به یک متر نیز می‌رسد. در قسمت جلویی سینه تا گردن بعضی از گونه‌های آهوی ختن دو خط موازی به رنگ سفید دیده می‌شود.

سر این حیوان مثلثی شکل و کشیده است. آهوی ختن گوش‌های کشیده و بزرگی دارد که در برخی از گونه‌ها فرمی لوزی شکل و در برخی دیگر بیضی شکل هستند. آهوی ختن به داشتن چشم‌های درشت معروف است. دندان‌های نیش فک بالا بزرگ، کشیده، باریک و کمی خمیده هستند. آهوی ختن پاهایی باریک و کوتاه دارد و در اغلب گونه‌های این حیوان، پاهای جلو کوتاه‌تر از پاهای عقب هستند. این حیوان سمی دو پارچه با دمی کوتاه و بسیار پر مو دارد.

مشک طبیعی آهوی ختن چگونه از بدن حیوان جدا می‌شود؟

این ماده خوشبو در کیسه مشک آهوی ختن به شکل مایع است. به همین خاطر در گذشته برای بدست آوردن مشک اقدام به کشتن حیوان می‌کردند. رایحه خوشبویی که از کیسه مشک این حیوان ترشح می‌شود به مرور زمان درون کیسه سفت و خشک شده که موجب خارش شدید در این ناحیه می‌شود. به همین خاطر آهوی ختن با کشیدن بدن خود به سنگ‌ها یا درختان سعی می‌کند کیسه به همراه مشک سفت شده درون آن را از بدن خود خارج کند.

تنها در فصول خاصی از سال مانند زمستان است که می‌توان مشک جامد آهوی ختن را بدون کشتن حیوان بدست آورد. مشک در اصل به صورت مایع است اما پس از خشک شدن درون کیسه مشک در زمستان جامد می‌شود. در آن زمان است که حیوان تلاش به جدا کردن کیسه از خود می‌کند.

خواص مشک آهو

مشک را می‌توان در دسته مواد معطر جای داد که از نوع مصنوعی آن به عنوان نت پایه در صنعت عطرسازی استفاده می‌شود. این ماده سال‌های زیادی است که به عنوان یک ثابت کننده محبوب عطر در سرتاسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد به گونه‌ای که آن را می‌توان جزو گران قیمت‌ترین محصولات حیوانی در جهان دانست. تا اواخر قون نوزدهم از مشک طبیعی به صورت گسترده‌ای در تولید عطر استفاده می‌شد اما انگیزه‌های اخلاقی و اقتصادی موجب جایگزین کردن مشک مصنوعی به جای مشک طبیعی شد. امروزه دیگر از مشک طبیعی برای ساخت عطر استفاده نمی‌شود.

از دیگر خواص مشک آهوی ختن می‌توان به استفاده از آن به عنوان یک داروی آرام بخش برای تسکین دردهایی چون سردرد یا درمان سرماخوردگی اشاره کرد. مشک در تقویت قلب، معده و چشم نیز نقش موثری دارد. بوی مشک رایحه‌ای شیرین و غلیظی دارد به همین دلیل در نظر شمار زیادی از افراد بسیار محبوب است. از دیگر خواص این ماده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

ملطف، مفتح سدد، محلل اخلاط غلیظ و سرد، محلل ریاح، تریاق سموم و مقوی اعضا، حرارت غریزی بدن را می افزاید، خواص ادویه را به اعماق بدن می رساند، باعث زیبایی رنگ رخسار می شود، نیروی جنسی زنان را به شدت تحریک می‌کند و برای رفع بیماری‌های عصبی، مالیخولیا، خدر، فلج، لقوه، رعشه، صرع، ام الصبیان، سکته، کندذهنی، فراموشی، خفقان سرد سوداوی، اسهال، توحش، غشی، رفع غم و اندوه، درد قلب و سقوط قوا. علاوه بر این موارد استشمام مشک باعث بهبود نزله و سردرد می‌شود. فرزجه مشک در سهولت زایمان تاثیر بسزایی می‌گذارد. همچنین اکتحال مشک رطوبت اضافه چشم را جذب کرده و به بهبود تاریکی دید، آب ریزش چشم، بیاض رقیق و ظفره چشم کمک می‌کند.

مضرات استفاده از مشک

استفاده بی رویه از این ماده در در افراد گرم مزاج موجب ایجاد سردرد می‌شود. بهترین نوع مشک، مشک تازه با رنگ قهوه‌ای کم رنگ است که رایحه‌ای بسیار تند و غلیظ دارد. مشک تازه به اندازه‌ای غلیظ است که استشمام آن می‌تواند موجب خونریزی بینی شود. به همین دلیل به افرادی که در سرزمین‌های گرم زندگی می‌کنند توصیه می‌شود که در فصل‌های گرم سال از این ماده استفاده نکنند. همچنین زیاده روی در مصرف مشک ممکن است موجب بدبویی دهان و زردی رخسار شود.

منبع

کتاب علم الادویه – تالیف سیدمحمدعلی سیدنظری