آشنایی با مزاج ها (اخلاط) در طب سنتی
اخلاط موادی سیال هستند که از آنچه می خوریم تولید می شوند.
در واقع پس از هضم مواد خوراکی و تبدیلشان به کیلوس و کیموس، مواد لطیف به صورت اخلاط در می آیند.
از دیدگاه طب سنتی، همه اعضای بدن انسان و مفردات طبی، از سه خلط صفرا،بلغم و سودا تشکیل شده اند.
به باور برخی حکما، خون، جامع همه اخلاط دیگر است.
از این رو بعضی اطبا، خون را خلط مجزا نمی دانند.
با این حال خون است که غذای بدن می شود و پرورش آن را بر عهده دارد.
هر یک از اخلاط،به دو دسته تقسیم می شود: خلط طبیعی و خلط غیر طبیعی.
بدن برای بعضی از افعال خود، به اخلاط طبیعی نیاز دارد؛ولی اخلاط غیر طبیعی از انباشته شدن بی رویه اخلاط،
سوختن و یا فساد اخلاط ایجاد می شود؛در واقع اخلاط غیر طبیعی، انسان را بیمار می کند.
صفرا
مزاج خلط صفرای طبیعی، گرم و خشک است.
رنگ صفرای طبیعی، زرد پررنگ و مایل به قرمز است و طعمی تند دارد.
صفرای طبیعی اغلب از اشیای روغنی، شیرین و لطیف تولید می شود و سبک ترین خلط بدن است؛
به همین دلیل جریان آن بیشتر به سمت سر و بالا تنه تمایل دارد.
صفرای طبیعی در کبد تولید می شود و غذای اعضایی مانند ریه و کیسه صفراست.
همچنین بخشی از آن در کیسه صفرا ذخیره می شود.
صفرای طبیعی، خون را رقیق می کند تا به رگهای نازک نفوذ کند و جاری شود؛ بنابراین از غلظت خون جلوگیری می کند.
صفرای طبیعی به روده ها می ریزد تا بلغم لزج را از آن بشوید، به صورتی که
مدفوع به روده ها نچسبد و به راحتی دفع شود؛ همچنین احساس دفع ایجاد می کند.
کاهش میزان صفرای طبیعی در بدن، باعث غلظت خون، یبوست و تولید کرم در روده ها می شود؛
اما افزایش آن، سبب زردی صورت و چشم ، افزایش حرارت سر و صورت، ریزش مو، بروز جوشهای
ریز نوک سفید در صورت و پشت گردن و کتف، بوی تعفن ادرار، سوزش ادرار، تلخی دهان و حالت تهوع می شود.
بلغم
خلط بلغم طبیعی، مزاجی سرد و تر، رنگی مایل به سفید و طعمی نسبتا شیرین دارد.
بلغم طبیعی، اغلب از اغذیه سرد، مرطوب و لزج تولید می شود؛ در واقع خون سفیدی است
که هنوز کامل نشده است و هنگام نیاز بدن به غذا و موجود نبودن آن، شکل خون اختیار می کند
و غذای بدن می شود. بلغم طبیعی، اعضاء را مرطوب می کند و غذای بدن می شود.
بلغم طبیعی، اعضا را مرطوب می کند، سبب حرکت می شود و نمی گذارد اعضاء خشک شوند.
بلغم طبیعی غذای مغز، نخاع و اعصاب است و کاهش آن باعث خشکی مغز، خشکی مفاصل،
بی خوابی و رقت بیش از حد خون می شود؛
همچنین افزایش میزان بلغم، غلظت خون، خواب آلودگی، سردی و ضعف و ترشی معده را در پی دارد.
سودا
خلط سودای طبیعی، مزاجی سرد و خشک، رنگی متمایل به خاکستری بسیار پر رنگ و طعمی ترش،
گس و شیرین دارد.
سودای طبیعی، بیشتر از اغذیه غلیظ، خشک و سرد تولید می شود و سنگین ترین خلط بدن است؛
به همین دلیل بیشتر به سمت پایین تنه و پاها جریان دارد.
سودای طبیعی در کبد تولید میشود و غذای اعضایی مانند استخوان ها، غضروف ها و رباط هاست
و مقداری از آن در طحال ذخیره می شود؛ همچنین قوام خون و سفت شدن استخوان را در پی دارد.
سودای طبیعی به دهانه معده می ریزد و باعث سفتی و نیرومندی آن و ایجاد حس گرسنگی می شود.
کاهش سودای طبیعی در بدن، رقت بیش از حد خون، ضعف اشتها و پوکی استخوان را به همراه دارد
و آفزایش آن ، سبب یبوست مزاج، غلظت خون، بی خوابی، کدر شدن رنگ صورت ، لاغری، خشکی پوست
و بیماریهای روحی و روانی می شود.
برگرفته از:
کتاب دایره المعارف طب سنتی (مفردات)
مولف ؛ سید محمد علی سید نظری
